రిజర్వ్ బ్యాంక్ విధులు (Functions of Reserve Bank of India - RBI)
రిజర్వ్ బ్యాంక్ ఆఫ్ ఇండియా (RBI) భారతదేశ కేంద్ర బ్యాంకుగా పనిచేస్తూ, ఆర్థిక వ్యవస్థకు సంబంధించి కీలక బాధ్యతలు నిర్వహిస్తుంది. దాని విధులను ప్రాధాన్య విధులు మరియు ఆధార విధులుగా విభజించవచ్చు.
ప్రధాన విధులు (Primary Functions)
1. మోనటరీ పాలసీ అమలు (Implementation of Monetary Policy):
- దేశంలో డబ్బు సరఫరా, వడ్డీ రేటులు, మరియు ఆర్థిక సుస్థిరతను నియంత్రించేందుకు మోనటరీ పాలసీని రూపొందిస్తుంది.
- కీలకమైన అంశాలు:
- రెపో రేటు (Repo Rate): బ్యాంకులు రుణం తీసుకున్నప్పుడు చెల్లించే వడ్డీ రేటు.
- రివర్స్ రెపో రేటు (Reverse Repo Rate): బ్యాంకులు RBI వద్ద డిపాజిట్ చేసినప్పుడు పొందే వడ్డీ రేటు.
- CRR (Cash Reserve Ratio): బ్యాంకులు తమ మొత్త డిపాజిట్లలో ఒక భాగం RBI వద్ద నిల్వ ఉంచాలి.
- SLR (Statutory Liquidity Ratio): బ్యాంకులు తప్పనిసరిగా తమ ఆస్తుల్లో సెక్యూరిటీలు కలిగి ఉండాలి.
2. కరెన్సీ ముద్రణ మరియు నిర్వహణ (Issuance and Management of Currency):
- RBI దేశానికి అవసరమైన నోట్ల ముద్రణ చేయడం మరియు నోట్ల సరఫరా నిర్వహణ బాధ్యత వహిస్తుంది.
- నోట్ల నాణ్యతను పర్యవేక్షించడం, పాత నోట్లను ఉపసంహరించడం కూడా RBI బాధ్యత.
3. విదేశీ మారక పరిపాలన (Forex Management):
- విదేశీ మారక నిల్వలను (Forex Reserves) నిర్వహించడం.
- రూపాయి విలువను అంతర్జాతీయ స్థాయిలో నియంత్రించడం.
- విదేశీ ప్రత్యక్ష పెట్టుబడులు (FDI) మరియు విదేశీ మారకద్రవ్య లావాదేవీల నియంత్రణ.
4. వాణిజ్య బ్యాంకుల నియంత్రణ (Regulation of Commercial Banks):
- బ్యాంకులకు లైసెన్స్లు జారీ చేయడం.
- బ్యాంకుల నిధుల నిర్వహణ పర్యవేక్షణ.
- NPA (Non-Performing Assets) తగ్గించేందుకు మార్గదర్శకాలు జారీ చేయడం.
5. ఆర్థిక వ్యవస్థకు సుస్థిరత (Ensuring Financial Stability):
- ఆర్థిక వ్యవస్థలో సంక్షోభాలను నివారించేందుకు చర్యలు తీసుకోవడం.
- సైబర్ భద్రతా నిబంధనలను అమలు చేయడం.
ఆధార విధులు (Secondary Functions)
1. సామాన్య ప్రజలకు బ్యాంకింగ్ సదుపాయాలు (Financial Inclusion):
- ప్రజలకు బ్యాంకింగ్ సేవలు అందించేందుకు పథకాలు ప్రవేశపెట్టడం.
- ప్రధాన మంత్రి జన ధన్ యోజన (PMJDY)
- మైక్రో ఫైనాన్స్ పథకాలు
2. ప్రభుత్వ బ్యాంకర్ (Banker to the Government):
- కేంద్ర మరియు రాష్ట్ర ప్రభుత్వాలకు బ్యాంకింగ్ సేవలు అందించడం.
- ప్రభుత్వ బాండ్ల నిర్వహణ.
3. కస్టమర్ రక్షణ (Consumer Protection):
- బ్యాంకింగ్ ఒంబుడ్స్‌మన్ ద్వారా బ్యాంకు ఖాతాదారుల ఫిర్యాదులను పరిష్కరించడం.
4. వాణిజ్య కాగితాల నియంత్రణ (Control of Credit Instruments):
- దేశంలో క్రెడిట్ వ్యవస్థను పర్యవేక్షించడం.
ఇటీవలి మార్పులు మరియు విధానాలు
1. డిజిటల్ లావాదేవీలు:
- డిజిటల్ పేమెంట్స్ ప్రోత్సహించేందుకు UPI, IMPS, NEFT, RTGS లాంటి వ్యవస్థలను విస్తరించడం.
2. సైబర్ భద్రత:
- బ్యాంకులకు సైబర్ రిస్క్ మేనేజ్‌మెంట్ మార్గదర్శకాలు జారీ చేయడం.
3. విధాన మార్పులు:
- మోనటరీ పాలసీ కమిటీ (MPC) ద్వారా నిర్ణయాలు తీసుకోవడం.
- గ్రామీణ ప్రాంతాలకు బ్యాంకింగ్ సేవల విస్తరణ.
4. ఆర్బీఐ ఇన్నోవేషన్ హబ్:
- నూతన సాంకేతికతల ద్వారా బ్యాంకింగ్ సేవలను మెరుగుపరచడం.
ముగింపు:
RBI విధులు భారత ఆర్థిక వ్యవస్థను సమర్థవంతంగా నిర్వహించడంలో కీలకంగా ఉన్నాయి. బ్యాంకింగ్ రంగం, కరెన్సీ నిర్వహణ, మరియు ఆర్థిక సుస్థిరతకు సంబంధించిన ప్రతి అంశం ఆర్బీఐ పర్యవేక్షణలో ఉంటుంది.
Comments
Post a Comment